Алынды: 22.03.2023 / Қабылданды: 13.07.2023 / Онлайн жарияланды: 31.08.2023
УДК 614.76
DOI 10.53511/PHARMKAZ.2023.52.75.022
Г.Р. Саттаров, Г.У. Арзиева, С.В. Жаруллаев, С.Д. Дүйсен, П.А. Мухаметов, В.В. Ким, М.Ю. Алимкулова, А.К. Абикулова
«С. Ж. Асфендияров атындағы қазақ ұлттық медицина университеті» КЕАҚ, Алматы қ., Қазақстан Республикасы
АЛМАТЫ ҚАЛАСЫНДАҒЫ АТМОСФЕРАЛЫҚ АУАНЫҢ САПАСЫН БАҒАЛАУ
Түйін: Дүниежүзілік денсаулық сақтау ұйымының 2019 жылғы есебіне сәйкес, әлем халқының 99% –
ға жуығы ауаның ластану деңгейі ДДҰ белгілеген ұсынылған мәндерден жоғары аудандарда тұрады.
Зерттеулерге сәйкес, атмосфералық ауаның ластануы өкпенің қатерлі ісігінен, инсульттан және жүрекқан тамырлары ауруларынан болатын барлық өлім-жітімнің үштен біріне жауап береді. Алматы қаласы, Қазақстанның ірі мегаполисі, сондай-ақ автомобильдер санының өсуіне, өндірістің ұлғаюына және
қаланың табиғи орналасу ерекшеліктеріне байланысты ауаның ластану проблемаларына тап болады,
бұл атмосфераны ластайтын қоспалардың таралуын қиындатуы мүмкін. Бұл зерттеуде Алматы қаласындағы атмосфералық ауаның сапасы қарастырылды.
Мақсат. Алматы қаласындағы атмосфералық ауаның ластану деңгейін бағалау.
Зерттеу әдістері мен материалдары. Зерттеу барысында Алматы қаласын ластайтын негізгі заттардың (PM10, S02 – күкірт диоксиді, NO2 – азот диоксиді, СО – көміртек оксиді) шекті рұқсат етілген концентрациясынан (ШРК) асатын жағдайлар саны мен атмосфераның ластану индексінің көрсеткіштері талданды. Жоғарыда аталған көрсеткіштер қоршаған ортаның жай-күйі және Қазақстан Республикасының табиғи ресурстарын пайдалану туралы Ұлттық баяндамалардан, сондай-ақ Қазақстан Республикасы Стратегиялық жоспарлау және реформалар агенттігінің ұлттық статистика бюросы жариялаған деректерден алынды.
Қорытындылар. 2016 жылдан 2021 жылға дейін көрсеткіштері тиісінше шамамен 9 және 3 есе ұлғайған ҚБ-10 және N2 ШРК асып кету жағдайлары санының өсу қарқыны жоғары. SO2 ШРК асып кету
жағдайларының санына келетін болсақ, соңғы 5 жылда өсім байқалды, бірақ 2017 және 2020 жылдары күрт төмендеу болды. Ал CO көрсеткіштері 2017 және 2020 жылдардағы айтарлықтай құлдыраумен сипатталады, бірақ ШРК асып кету жағдайларының кері тенденциясымен.
Түйінді сөздер: атмосфералық ауа, ластану, қатты бөлшектер, Алматы, шекті рұқсат етілген концентрация, ауаның ластану индексі
СПИСОК ЛИТЕРАТУРЫ
1 Shi T, Hu Y, Liu M, Li C, Zhang C, Liu C. How Do Economic Growth, Urbanization, and Industrialization Affect Fine Particulate Matter Concentrations? An
Assessment in Liaoning Province, China. Int J Environ Res Public Health. 2020 Jul 28;17(15):5441. doi: 10.3390/ijerph17155441. PMID: 32731614; PMCID:
PMC7432947.
2 F.J. Kelly, J.C. Fussell Air pollution and public health: emerging hazard sand improved understanding of risk Environ. Geochem. Health,37(4) (2015), pp.
631-649,10.1007/s10653-015-9720-1.
3 Faustini A, Stafoggia M, Colais P, et al. Air pollution and multiple acute respiratory outcomes. Eur Respir J 2013; 42:304-13.
4 Raaschou-Nielsen O, Andersen ZJ, Beelen R, et al. Air pollution and lung cancer incidence in 17 European cohorts: prospective analyses from the European
Study of Cohorts for Air Pollution Effects (ESCAPE). Lancet Oncol 2013; 14:813-22. [PubMed]
5 Bălă GP, Râjnoveanu RM, Tudorache E, Motișan R, Oancea C. Air pollution exposure-the (in)visible risk factor for respiratory diseases. Environ Sci Pollut
Res Int. 2021 Apr;28(16):19615-19628. doi: 10.1007/s11356-021-13208-x. Epub 2021 Mar 4. PMID: 33660184; PMCID: PMC8099844.
6 Gill EA, Curl CL, Adar SD, et al. Air pollution and cardiovascular disease in the Multi-Ethnic Study of Atherosclerosis. Prog Cardiovasc Dis 2011; 53:353-
60. [PubMed]
7 Peters A, Dockery DW, Muller JE, et al. Increased Particulate Air Pollution and the Triggering of Myocardial Infarction. Circulation 2001; 103:2810-5.
8 Hayes RB, Lim C, Zhang Y, Cromar K, Shao Y, Reynolds HR, Silverman DT, Jones RR, Park Y, Jerrett M, Ahn J, Thurston GD. PM2.5 air pollution and
cause-specific cardiovascular disease mortality. Int J Epidemiol. 2020 Feb 1;49(1):25-35. doi: 10.1093/ije/dyz114. PMID: 31289812; PMCID: PMC7124502.
9 Verhoeven JI, Allach Y, Vaartjes ICH, Klijn CJM, de Leeuw FE. Ambient air pollution and the risk of ischaemic and haemorrhagic stroke. Lancet Planet Health.
2021 Aug;5(8): e542-e552. doi: 10.1016/S2542-5196(21)00145-5. PMID: 34390672.
10 Hahad O, Lelieveld J, Birklein F, Lieb K, Daiber A, Münzel T. Ambient Air Pollution Increases the Risk of Cerebrovascular and Neuropsychiatric Disorders
through Induction of Inflammation and Oxidative Stress. Int J Mol Sci. 2020 Jun 17;21(12):4306. doi: 10.3390/ijms21124306. PMID: 32560306; PMCID:
PMC7352229.
11 Costa LG, Cole TB, Dao K, Chang YC, Garrick JM. Developmental impact of air pollution on brain function. Neurochem Int. 2019 Dec; 131:104580. doi:
10.1016/j.neuint.2019.104580. Epub 2019 Oct 15. PMID: 31626830; PMCID: PMC6892600.
12 Lin CC, Chiu CC, Lee PY, Chen KJ, He CX, Hsu SK, Cheng KC. The Adverse Effects of Air Pollution on the Eye: A Review. Int J Environ Res Public Health.
2022 Jan 21;19(3):1186. doi: 10.3390/ijerph19031186. PMID: 35162209; PMCID: PMC8834466.
13 Urrutia-Pereira M, Guidos-Fogelbach G, Solé D. Climate changes, air pollution and allergic diseases in childhood and adolescence. J Pediatr (Rio J). 2022
Mar-Apr;98 Suppl 1(Suppl 1): S47-S54. doi: 10.1016/j.jped.2021.10.005. Epub 2021 Dec 10. PMID: 34896064; PMCID: PMC9510908.
14 Kenessary D, Kenessary A, Adilgireiuly Z, Akzholova N, Erzhanova A,Dosmukhametov A, Syzdykov D, Masoud AR, Saliev T. Air Pollution in Kazakhstanand
Its Health Risk Assessment. AnnGlobHealth. 2019 Nov 8; 85(1):133. doi:10.5334/aogh.2535. PMID: 31750082; PMCID: PMC6838766
15 Kerimray A, Assanov D, Kenessov B, Karaca F. Trends and health impactsof major urban air pollutants in Kazakhstan. J Air Waste Manag Assoc.
2020Nov;70(11):1148-1164. doi: 10.1080/10962247.2020.1813837. Epub2020 Sep 16. PMID: 32841107.14. F.J.Kelly,
16 Rahman MH, Rahman MA, Bhattacharya S, Thakur B, Datta A. Possible sources of ambient PM10 inside Jadavpur University Campus, Kolkata. Environ
Monit Assess. 2021 Nov 3;193(11):764. doi: 10.1007/s10661-021-09490-4. PMID: 34729663.
17 Espinoza-Guillen JA, Alderete-Malpartida MB, Cañari-Cancho JH, Pando-Huerta DL, Vargas-La Rosa DF, Bernabé-Meza SJ. Immission levels and
identification of sulfur dioxide sources in La Oroya city, Peruvian Andes. Environ Dev Sustain. 2022 Aug 5:1-30. doi: 10.1007/s10668-022-02592-0. Epub
ahead of print. PMID: 35966339; PMCID: PMC9361941.
