Алынды: 12.01.2024 Қабылданды: 01.02.2024 Онлайн жарияланды: 29.02.2024
УДК 616.832-004.2+616.89-008
DOI 10.53511/PHARMKAZ.2024.51.76.019
А.М Төремухамет1, Г.Б Абасова2, Г.С Кайшибаева3, С.М Бұрышов4
1,2,4Қожа Ахмет Ясауи атындағы халықаралық қазақ-түрік университет, Түркістан, Қазақстан 3
Смағұл Қайшыбаев атындағы неврология және нейрореабилитация институты, Алматы, Қазақстан
ШАШЫРАНДЫ СКЛЕРОЗБЕН АУЫРАТЫН НАУҚАСТАРДЫҢ
ЭТИКА-ДЕОНТОЛОГИЯЛЫҚ МӘСЕЛЕЛЕРІ
Түйін: Шашыранды склероз (ШС) — қазіргі заманғы неврологияның өзекті мәселесі болып табылады. Бүгінгі таңда, ШС жиі таралған, оның ішінде жас, еңбекке қабілетті жастағы тұлғалардың
денсаулығына зақым келтіретін және мүгедектікке ерте шалдықтыратын созылмалы ауру болып
табылады. Ол науқастардың әлеуметтік белсенділігі мен олардың өмір сапасына жағымсыз әсер
етеді. ШС ми мен жұлынның ақ затының зақымдануымен жүретін демиелинизациялық ауру. Соңғы
жылдары әлем бойынша шашыранды склероз ауруымен ауырғандар саны 2,5 миллион адамнан асқан. Ал, елімізде соңғы 5 жылда жүргізілген нейровизуализациялық зерттеу әдістерінің нәтижесінде шашыранды склерозбен ауыратын науқастардың саны артқаны анықталды. ШС 20-40 жас аралығындағы адамдардарда кездеседі. Әйел адамдар ерлерге қарағанда бір жарым-екі есе жиі ауырады. ШС ауыратын науқастарың дене қозғалысы, жүру, сөйлеу және психикалық бұзылыстары мен
когнитивті дисфункцияларға алып келеді. Сондықтан қазіргі таңда науқастарға үшін оңалту шаралары, деонтологиялық және этикалық мәселелерге аса көңіл бөлінуде. Оңалту шаралары шашыранды склерозбен ауыратын науқастардың басқа адамға тәуелділігін азайтады. Аурудың әсерінен
науқастардың барлығы дерлік мүгедек болып қалу қаупі жоғары болғандықтан, науқасқа және оның
отбасы мүшелеріне жан-жақты теріс әсер етеді. Атап айтар болсақ, мүгедектікке байланысты
физикалық бұзылулар орын алып, қаржылық-экономикалық мәселелерден де қиындық туындайды,
сонымен қатар әлеуметтік-тұрмыстық бейімделу бірден төмендейді. Қазіргі уақытта ШС ауруын
түбегейлі емдеу мүмкіндігі болмағандықтан, мұндай науқастар үшін кешенді оңалту шаралары мен
деонтологиялық және этикалық мәселелерге ерекше көңіл бөлу маңызды.
Түйінді сөздер: Шашыранды склероз, патоморфология, этиология, патогенез, клиника, деонтология, этика,реабилитация.
ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ
1 Karimi S, Derakhshan M, Tondro A. Frequency of Registered Casesof Multiple Sclerosis. Maedica (Bucur). 2023;18(2):216-221. doi:10.26574/
maedica.2023.18.2.216
2 Leray E, Moreau T, Fromont A, Edan G. Epidemiology of multiple sclerosis. Rev Neurol (Paris). 2016;172(1):3-13. doi:10.1016/j.neurol.2015.10.006
3 Miller, A., Lublin, F., & Coyle, P.K. (2018). Multiple Sclerosis in Clinical Practice(1st ed.). CRC Press. https://doi.org/10.1201/9780367804442.
4 Ghasemi N, Razavi S, Nikzad E. Multiple Sclerosis: Pathogenesis, Symptoms, Diagnoses and Cell-Based Therapy. Cell J. 2019 Apr-Jun;19(1):1-10. doi:
10.22074/cellj.2016.4867. Epub 2016 Dec 21. PMID: 28367411; PMCID: PMC5241505.
5 Есжанова Л.Е.Особенности клинического течения рассеянного склероза в Южных регионах. В кн: Междун. Сборник научных трудов «Актуальные
проблемы клинической и теоретической медицины (II том)» — Туркистан, 2000. – С. 165-167.
6 Бойко Алексей Николаевич, Сиверцева Стелла Анатольевна, Гусева М.Е.
«Жизнь с рассеянным склерозом. Руководство для пациентов, членов их семей и медицинских работников»https://www.labirint.ru/books/703113/
ISBN978-5-98811-578-6
7 Traktirskaya O.A., Adasheva T.V., Boyko A.N., Popova E.V. The condition of the cardiovascular system in patients with relapsing-remitting multiple sclerosis.
The Russian Archives of Internal Medicine.2019;9(2):133139. https://doi.org/10.20514/2226-6704-2019-9-2-133-139
8 TanujaChitnis, Greg Aaen, Anita Belman, Leslie Benson, Mark Gorman, Manu S Goyal, Jennifer S Graves, Yolanda Harris, Lauren Krupp, Timothy Lotze, Soe
Mar, Jayne Ness, Mary Rensel, Teri Schreiner, Jan-MendeltTillema, Emmanuelle Waubant, Bianca Weinstock-Guttman, Shelly Roalstad, John Rose, Howard
L Weiner, T Charles Casper, Moses Rodriguez, for the US Network of Paediatric Multiple Sclerosis Centers, Improved relapse recovery in paediatric compared
to adult multiple sclerosis, Brain, Volume 143, Issue 9, September 2020, Pages 2733–2741, https://doi.org/10.1093/brain/awaa199
9 Greenberg BM, Casper TC, Mar SS, Ness JM, Plumb P, Liang S, Goyal M. Familial History of Autoimmune Disorders Among Patients With Pediatric Multiple
Sclerosis. NeurolNeuroimmunolNeuroinflamm. 2021 Aug 5;8(5):e1049. doi: 10.1212/NXI.0000000000001049. PMID: 34353894; PMCID: PMC8362349.
10 Gärtner J, Chitnis T, Ghezzi A, Pohl D, Brück W, Häring DA, Karlsson G, Putzki N. Relapse Rate and MRI Activity in Young Adult Patients With Multiple
Sclerosis: A Post Hoc Analysis of Phase 3 Fingolimod Trials. MultScler J ExpTranslClin. 2018 May 25;4(2):2055217318778610. doi: 10.1177/2055217318778610.
PMID: 29854416; PMCID: PMC5971396.
11 Dahlke F, Arnold DL, Aarden P, Ganjgahi H, Häring DA, Čuklina J, Nichols TE, Gardiner S, Bermel R, Wiendl H. Characterisation of MS phenotypes across
the age span using a novel data set integrating 34 clinical trials (NO.MS cohort): Age is a key contributor to presentation. MultScler. 2021 Nov;27(13):2062-
2076. doi: 10.1177/1352458520988637. Epub 2021 Jan 28. PMID: 33507835; PMCID: PMC8564259.
12 ПетровАндрейМихайлович, ИвашковаЕ.В., СтоляровИ.Д. «НОВЫЕ ВОЗМОЖНОСТИ ТЕРАПИИ ВТОРИЧНО-ПРОГРЕССИРУЮЩЕГО
РАССЕЯННОГО СКЛЕРОЗА» // Неврология, нейропсихиатрия, психосоматика. 2019. №4. URL: https://cyberleninka.ru/article/n/novye-vozmozhnostiterapii-vtorichno-progressiruyuschego-rasseyannogo-skleroza-1 (дата обращения: 12.10.2023).
13 Гусев Е.И., Бойко А.Н. / Рассеянный склероз: от изучения иммунопатогенеза к новым методам лечения. // М., «Губернская медицина». – 2001. –
128 с. https://doi.org/10.22141/2224-0713.8.78.2015.78181
14 Кичерова, О.А.,Рейхерт, Л.И.,Кравцов, Ю.И.МНОГООБРАЗИЕ КЛИНИЧЕСКИХ ПРОЯВЛЕНИЙ РАССЕЯННОГО СКЛЕРОЗА (С АНАЛИЗОМ
СОБСТВЕННОГО КЛИНИЧЕСКОГО НАБЛЮДЕНИЯ) — Тюмень: Сити-пресс, 2007. — 152 с.DOI:10.25694/URMJ.2018.11.19
15 Kappos L, Radue EW, O’Connor P, Polman C, Hohlfeld R, Calabresi P, Selmaj K, Agoropoulou C, Leyk M, Zhang-Auberson L, Burtin P; FREEDOMS Study
Group. A placebo-controlled trial of oral fingolimod in relapsing multiple sclerosis. N Engl J Med. 2010 Feb 4;362(5):387-401. doi: 10.1056/NEJMoa0909494.
Epub 2010 Jan 20. PMID: 20089952.
16 Биомаркеры при рассеянном склерозе: анализ нынешних преимуществ и взгляд в будущее.//Журнал психологии и неврологии , 10.47485/2693-
2490.1072 , (2023) .
17 Т. П. Оспельникова, А. Д. Шитова «Возможные биомаркеры эффективности терапии при рассеянном склерозе» https://doi.org/10.30629/2658-
7947-2021-26-1-4-14.
18 И. А. Кротенкова, В. В. Брюхов, Р. Н. Коновалов, М. Н. Захарова, М. В. Кротенкова «Магнитно-резонансная томография в дифференциальной
диагностике рассеянного склероза и других демиелинизирующих заболеваний»https://doi.org/10.20862/0042-4676-2019-100-4-229-236
19 Barkhof F, Filippi M, Miller DH, Scheltens P, Campi A, Polman CH, Comi G, Adèr HJ, Losseff N, Valk J. Comparison of MRI criteria at first presentation to
predict conversion to clinically definite multiple sclerosis. Brain. 1997 Nov;120 ( Pt 11):2059-69. doi: 10.1093/brain/120.11.2059. PMID: 9397021.
20 Clinical features of monosymptomatic demyelinating events: how do they help with diagnosis? / In: «Early management of MS».Vol. 26:501-550 (Volume
publication date August 2020).P.52.https://doi.org/10.1146/annurev.ms.26.080196.002441.
21 Cook, S.D. (2019). Handbook of Multiple Sclerosis (3rd ed.). CRC Press. https://doi.org/10.1201/9780824741846
22 Ebers, G.C. Disease evolution in multiple sclerosis. J Neurol 253 (Suppl 6), vi3–vi8 (2019). https://doi.org/10.1007/s00415-006-6002-y
23 Filippi M, Rocca MA. MRI evidence for multiple sclerosis as a diffuse disease of the central nervous system. J Neurol. 2019 Nov;252Suppl 5:v16-24. doi:
10.1007/s00415-005-5004-5. PMID: 16254697.
24 Giorgio A., Filippi M, Battaglini M. et al. The progression of brain atrophy is similar in drug-free MS subtypes: a longitudinal study of a large patient population
// Multiple Sclerosis.Vol. 14. — P. S. 9-16. May 16, 2022.doi:10.1001/jamaneurol.2022.1025
25 Труфанов А.Г., Бисага Г.Н., Скулябин Д.И., Тёмный А.В., Юрин А.А. «ЗНАЧЕНИЕ ДЕГЕНЕРАЦИИ ЯДЕР ТАЛАМУСА ПРИ РЕМИТТИРУЮЩЕМ
И ВТОРИЧНОПРОГРЕССИРУЮЩЕМ РАССЕЯННОМ СКЛЕРОЗЕ: РЕЗУЛЬТАТЫ НЕЙРОПСИХОЛОГИЧЕСКОГО И МОРФОМЕТРИЧЕСКОГО
ИССЛЕДОВАНИЯ» ISSN: 20755473eISSN: 24092533.Год: 2020.DOI: 10.25692/ACEN.2020.3.3
26 De Stefano N, Stromillo ML, Giorgio A, Bartolozzi ML, Battaglini M, Baldini M«Establishing pathological cut-offs of brain atrophy rates in multiple sclerosis».
J NeurolNeurosurg Psychiatry. 2019 Jan;87(1):939. doi: 10.1136/jnnp-2014-309903. Epub 2016 Apr 22. PMID: 25904813; PMCID: PMC4717444.
27 Franklin RJ, Kotter MR. The biology of CNS remyelination: the key to therapeutic advances. J Neurol. 2019 Mar;255 Suppl 1:19-25. doi: 10.1007/s00415-
008-1004-6. PMID: 18317673.
28 Завалишин И.А., ГоловкинВ.И. Рассеянныйсклероз. Избранные вопросы теории и практики. – М.: 2000. – 636 с.
29 Lisak RP. Neurodegeneration in multiple sclerosis: defining the problem. Neurology. 2019 May 29;68(22 Suppl 3):S5-12; discussion S43-54. doi: 10.1212/01.
wnl.0000275227.74893.bd. PMID: 17548569.
30 Г.Ф. ЖЕЛЕЗНИКОВА1 *, Н.В. СКРИПЧЕНКО1, 2, Г.П. ИВАНОВА1, 2, А.В. СУРОВЦЕВА1 ,Е.Ю. СКРИПЧЕНКО2, 3 «Герпес-вирусы и рассеянный
склероз»ЖУРНАЛ НЕВРОЛОГИИ И ПСИХИАТРИИ. — №9. – 2019. doi: 10.17116/jnevro201611691133-143
31 Schwarz G.Y. Renaissance of Vitamin D. molecular biological, physiological and pharmacological aspects. Meditsinskiysovet = Medical Council.
2018;(18):102-103. (In Russ.) https://doi.org/10.21518/2079-701X-2018-18-102-103
32 Hanwell H., Vieth R., Bar-Or A. et al. Serum 25-hydroxyvitamin D status as a determinant of multiple sclerosis outcome following an initial demyelinated
event in children // Multiple Sclerosis. — 2008. — Vol. 14. — P. S6, 45.1https://doi.org/10.1016/j.bbadis.2018.07.017
33 Storr Krogh C, Skovgard L, Lynning M, Steenberg JL. Reasons for Engaging in Complementary and Alternative Medicine Among Highly Educated Women
With Multiple Sclerosis. Int J MS Care. 2023 May-Jun;25(3):104-110. doi: 10.7224/1537-2073.2021-133. Epub 2023 Jan 23. PMID: 37250196; PMCID:
PMC10211353.
34 International Multiple Sclerosis Genetics Consortium. Multiple sclerosis genomic map implicates peripheral immune cells and microglia in susceptibility.
Science. 2019 Sep 27;365(6460):eaav7188. doi: 10.1126/science.aav7188. PMID: 31604244; PMCID: PMC7241648.
35 Omarova MA, Boyko AN. Vozmozhnost’ ispol’zovaniyaassotsiirovannykh s rasseyannymsklerozomvariantovmitokhondrial’nogogenomadlyapredskazaniyara
zvitiyarasseyannogoskleroza [The possibility of using multiple sclerosis-associated variants of the mitochondrial genome to predict the development of multiple
sclerosis]. ZhNevrolPsikhiatrIm S SKorsakova. 2021;121(7. Vyp. 2):62-64. doi:10.17116/jnevro202112107262
36 Black JA, Liu S, Hains BC, Saab CY, Waxman SG. Long-term protection of central axons with phenytoin in monophasic and chronic-relapsing EAE. Brain. 2019 Dec;129(Pt 12):3196-208. doi: 10.1093/brain/awl216. Epub 2020 Aug 24. PMID: 16931536.
37 Smagina IV, Elchaninova SA, Palashchenko AS, Galaktionova LP. Patologicheskieiprotektivnyeéffektyfaktoranekrozaopukholi-al’faprirasseiannomskleroze
[Pathological and protective effects of tumor necrosis factor-alpha in multiple sclerosis]. ZhNevrolPsikhiatrIm S SKorsakova. 2019;119(10. Vyp. 2):14-20.
Russian. doi: 10.17116/jnevro20191191014. PMID: 31934984.
38 Kuzmina US, Zainullina LF, Vakhitov VA, Bakhtiyarova KZ, Vakhitova YV. Rol’ glutamata v patogenezerasseiannogoskleroza [The role of glutamate in the
pathogenesis of multiple sclerosis]. ZhNevrolPsikhiatrIm S SKorsakova. 2019;119(8):160-167. Russian. doi: 10.17116/jnevro2019119081160. PMID: 31626185.
39 Christensen T. Human herpesviruses in MS. Int MS J. 2018 Jun;14(2):41-7. PMID: 17686342.
40 Weiner HL. A shift from adaptive to innate immunity: a potential mechanism of disease progression in multiple sclerosis. J Neurol. 2019 Mar;255 Suppl 1:3-
11. doi: 10.1007/s00415-008-1002-8. PMID: 18317671.
41 Boyko AN, Guseva MR, Khachanova NV, Gusev EI. Voprosysovremennoĭterminologiiprirasseiannomskleroze [Issues of the current terminology in multiple
sclerosis]. ZhNevrolPsikhiatrIm S SKorsakova. 2019;118(8. Vyp. 2):121-127. Russian. doi: 10.17116/jnevro2018118082121. PMID: 30160680.
42 И.А.Завалишина. В.И.Головкина.Рассеянный склероз. Избранные вопросы теории и пракгики / Под ред. — М., 2000. — 636 с.http://doi.org/10.31288/
oftalmolzh201126166
43 Cook, S.D. (Ed.). (2006). Handbook of Multiple Sclerosis (4th ed.). CRC Press. https://doi.org/10.3109/9781420018714
44 Kolappan M, Henderson AP, Jenkins TM, Wheeler-Kingshott CA, Plant GT, Thompson AJ, Miller DH. Assessing structure and function of the afferent visual
pathway in multiple sclerosis and associated optic neuritis. J Neurol. 2009 Mar;256(3):305-19. doi: 10.1007/s00415-009-0123-z. Epub 2009 Mar 18. PMID:
19296047.
45 Зырянов А.В., Баженов И.В., Филиппова Е.С., Устинов Г.С., Турова Е.Л., Тореев И.О., Леушин Е.К. Эпидемиология и характер расстройств
мочеиспускания у больных рассеянным склерозом. //Вестник урологии. 2020;8(2):29-36. https://doi.org/10.21886/2308-6424-2020-8-2-29-36
46 А. Чичулин /Образ жизни – рассеянный склероз/ — «Издательские решения»,ст-11,2023г.ISBN: 978-5-0059-9677-0. DOI: http://dx.doi.org/10.15586/
codon.multiplesclerosis.2017
47 Korzhova IE, Bakulin IS, Poydasheva AG, et al. Reabilitatsiyapatsientov s MS[Rehabilitation of patients with multipsclerosis]. ZhNevrolPsikhiatrIm S
Korsakova. 2021;121(7. Vyp. 2):13-21. doi:10.17116/jnevro202112107213
48 Fredrikson S, Bates D. Early management of multiple sclerosis: report from the MS Forum 15th Modern Management Workshop. Int MS J. 2019
Aug;10(3):69-70. PMID: 14561371.
49 Papathanasopoulos PG, Nikolakopoulou A, Scolding NJ. Disclosing the diagnosis of multiple sclerosis. J Neurol. 2005 Nov;252(11):1307-9. doi: 10.1007/
s00415-005-0969-7. Epub 2005 Nov 28. PMID: 16249839.
50 Olek MJ. Multiple Sclerosis. Ann Intern Med. 2021 Jun;174(6):ITC81-ITC96. doi: 10.7326/AITC202106150. Epub 2021 Jun 8. PMID: 34097429.
51 Guimarães R, Guimarães M, Sousa N, Ferreira A. O Segredo do Estudante de Medicina, a SuaVinculaçãoaoDever de Sigilo e o DireitoemAceder e
ReutilizarInformação de Saúde [Medical Student Secrecy, its Link to the Duty of Confidentiality and the Right to Access and Reuse Health Information].
ActaMedPort. 2019;32(1):11-13. doi:10.20344/amp.10958
52 Chambaere, K., Bernheim, J. (2018). End-of-Life Decisions. In: MacLeod, R., Van den Block, L. (eds) Textbook of Palliative Care. Springer, Cham. https://
doi.org/10.1007/978-3-319-31738-0_91-1
53 Robijn L, Deliens L, Rietjens J, Pype P, Chambaere K. Barriers in the Decision Making About and Performance of Continuous Sedation Until Death in
Nursing Homes. Gerontologist. 2020 Jul 15;60(5):916-925. doi: 10.1093/geront/gnz165. PMID: 31850500.
54 Haker M, Peper J, Haagen M, Heesen C, Rahn AC. The Psychosocial Impact of Parental Multiple Sclerosis on Children and Adolescents: A Systematic
Review. Int J MS Care. 2023 Mar-Apr;25(2):63-70. doi: 10.7224/1537-2073.2021-075. Epub 2022 Oct 13. PMID: 36923578; PMCID: PMC10010113.
55 Якушина Т.И. Рассеянный склероз и беременность. Влияние патогенетической терапии рассеянного склероза на состояние здоровья
новорожденных. Русский журнал детской неврологии. 2020;15(3-4):19-25. https://doi.org/10.17650/2073-8803-2020-15-3-4-19-25
56 Ивашкова Е.В., Петров А.М., Вотинцева М.В., Столяров И.Д. АКТУАЛЬНЫЕ ЭТИЧЕСКИЕ ВОПРОСЫ ПРОВЕДЕНИЯ НАУЧНЫХ КЛИНИЧЕСКИХ
ИССЛЕДОВАНИЙ ПРЕПАРАТОВ ДЛЯ ПАТОГЕНЕТИЧЕСКОЙ ТЕРАПИИ РАССЕЯННОГО СКЛЕРОЗА В УСЛОВИЯХ ПАНДЕМИИ COVID-19 //
Неврология, нейропсихиатрия, психосоматика. 2021. №S1. URL: https://cyberleninka.ru/article/n/aktualnye-eticheskie-voprosy-provedeniya-nauchnyhklinicheskih-issledovaniy-preparatov-dlya-patogeneticheskoy-terapii-rasseyannogo (дата обращения: 13.10.2023).
57 Lincoln NB, Bradshaw LE, Constantinescu CS, et al. Group cognitive rehabilitation to reduce the psychological impact of multiple sclerosis on quality of life:
the CRAMMS RCT. Health Technol Assess. 2020;24(4):1-182. doi:10.3310/hta24040.
58 Guimarães R, Guimarães M, Sousa N, Ferreira A. O Segredo do Estudante de Medicina, a SuaVinculaçãoaoDever de Sigilo e o DireitoemAceder e
ReutilizarInformação de Saúde [Medical Student Secrecy, its Link to the Duty of Confidentiality and the Right to Access and Reuse Health Information].
ActaMedPort. 2019;32(1):11-13. doi:10.20344/amp.10958
59 Dobson R, Giovannoni G. Multiple sclerosis — a review. Eur J Neurol. 2019 Jan;26(1):27-40. doi: 10.1111/ene.13819. Epub 2018 Nov 18. PMID: 30300457.
60 Lublin FD, Häring DA, Ganjgahi H, Ocampo A, Hatami F, Čuklina J, Aarden P, Dahlke F, Arnold DL, Wiendl H, Chitnis T, Nichols TE, Kieseier BC, Bermel
RA. How patients with multiple sclerosis acquire disability. Brain. 2022 Sep 14;145(9):3147-3161. doi: 10.1093/brain/awac016. PMID: 35104840; PMCID:
PMC9536294.
