DOI 10.53511/PHARMKAZ.2023.85.51.040
Б.Б.Скакова, А.Б.Шукирбекова, А.Атимтайқызы, Н.С.Ізтілеу, Н.Р.Рахым, Н.С.Тойшубекова
«Астана медицина университеті» КеАҚ
PULSATILLA ТҮРІНІҢ БИОЛОГИЯЛЫҚ БЕЛСЕНДІ ЗАТТАРЫ ЖӘНЕ ОЛАРДЫҢ
ХАЛЫҚ МЕДИЦИНАСЫНДА ҚОЛДАНЫЛУЫ
Түйін: Бұл әдебиеттік шолудың мақсаты – сирек кездесетін өсімдік түрлері – Pulsatilla биологиялық белсенді метаболиттері және олардың халық медицинасында қолданылуы туралы ақпарат
жинау болып табылады.
Бұл мақалада әдебиет деректері негізінде Pulsatilla көптеген түрлерінің құрамы сипатталған. Қолданылуы халықтық медицинада өте кең, гомеопатиялық препараттар да белгілі. Бұл өз кезегінде
Қазақстандағы бұл өсімдікті зерттеуге, шикізатты стандарттауға, сондай-ақ Pulsatilla flavescens
негізіндегі шөптік препараттарды енгізуге, оларды ресми медицинада қолдану мүмкіндігіне серпін
береді.
Пульсатилла гомеопатияда шамамен екі жүз жыл бойы, доктор Ханнеман оны емдік мақсатта алғаш рет қолданғаннан бері қолданылған. Өсімдіктің басқа атаулары – ұйқы шөптері, құндызшөп немесе бәрімізге таныс бәйшешек. Өсімдік Ranunculaceae тұқымдасына жатады.
Алдыңғы зерттеулердің материалдарын зерделеу барысында Pulsatilla сапониндері ісікке қарсы, нейроактивті, нейропротекторлық, иммуномодуляциялық, когнитивті күшейтетін, антиоксиданттық,
микробқа қарсы және цитотоксикалық агенттер сияқты кең ауқымда жоғары биологиялық белсенділікті көрсететіні анықталды.
Пульсатилла тұқымдасына жататын өсімдіктердің құрамында ранункулин, анемонин, протоанемонин, тритерпендер және сапониндер (9%), негізінен олеан және лупан типтері болатыны әдебиеттерден белгілі. Сонымен қатар, композицияда С дәрумені, органикалық қышқылдар, таниндер
және флавоноидтар бар.
Түйінді сөздер: Пульсатилла гүлінің түр тармағы, олеан типті тритерпеноидтар, дәстүрлі медицина, цитотоксикалық агент, анемонин, протоанемонин, тритерпеноидты сапониндер.
ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ
1 Kim Y, Bang SC, Lee JH, Ahn BZ. Pulsatilla saponin D: the antitumor principle from Pulsatilla koreana. Arch Pharm Res. 2004;27(9):915–918. https://doi.
org/10.1007/BF02975843
2 Bang SC, Kim Y, Lee JH, Ahn BZ. Triterpenoid saponins from the roots of Pulsatilla koreana. J Nat Prod. 2005;68(2):268–272. https://doi.org/10.1021/
np049813
3 Seo KH, Jung JW, Thi NN, Lee YH, Baek NI. Flavonoid glycosides from the flowers of Pulsatilla koreana Nakai. Natural Product Sciences. 2016;22(1):41–
45. https://doi.org/10.20307/nps.2016.22.1.41
4 Шумова Г.С., Савельева Е.В., Владимирова В.Н., Тишакова Т.С. Композиция фенольных соединений травы Pulsatilla pratensis (L.) Mill. Мировая
наука. 2017;12(28):35-38.
5 Shu Z, Chen Z, Liu YL, Zhu WF, Feng YL, Xu QM, et al. A new oleanane-type triterpenoidal saponin from Pulsatilla chinensis. Nat Prod Res. 2013;27(23):2196–
2201. https://doi.org/10.1080/14786419.2013.814052
6 Yang H, Cho YW, Kim SH, Kim YC, Sung SH. Triterpenoidal saponins of Pulsatilla koreana roots. Phytochemistry. 2010;71(16):1892–1899. https://doi.
org/10.1016/j.phytochem.2010.07.013
7 Fan W, Liu J, Gong Y, Ma J, Zhou N, Xu Y. A new triterpenoid saponin from Pulsatilla cernua. Natural Product Sciences. 2013;19(2):150–154.
8 Sun H, Wang Y, Zhang XQ, Zhao SX, Ye WC. Chemical constituents of Pulsatilla dahurica. Chem Nat Compd. 2009;45(5):764–765. https://doi.org/10.1007/
s10600-009-9454-3
9 Xu HJ, Shi XW, Ji X, Du YF, Zhu H, Zhang LT. A rapid method for simultaneous determination of triterpenoid saponins in Pulsatilla turczaninovii using
microwave-assisted extraction and high performance liquid chromatographytandem mass spectrometry. Food Chem. 2012;135(1):251–258. https://doi.
org/10.1016/j.foodchem.2012.04.081
10 Samadder A, Das J, Das S, Khuda-Bukhsh AR. Dihydroxy-isosteviol-methyl-ester, an active biological component of Pulsatilla nigricans, reduces arsenic
induced cellular dysfunction in testis of male mice. Environ Toxicol Pharmacol. 2012;34(3):743–752.
11 Рольский С., Пшиборовский Л. Фармацевтические диссертации. 1961; 13:349-355.
12 Ye WC, Ji NN, Zhao SX, Che CT. A new cytotoxic saponin from Pulsatilla patens var. multifida. Pharm Biol. 2001;39(1):7–10. https://doi.org/10.1076/
phbi.39.1.7.5951
13 Данова К, Бертоли А, Пистелли Л, Димитров Д, Пистелли Л. Культивирование in vitro балканских эндемичных и редких видов Pulsatilla в целях
сохранения и получения вторичных метаболитов. Бот Серб. 2009;33(2):157-162.
14 Xu QM, Shu Z, He WJ, Chen LY, Yang SL, Yang G, et al. Antitumor activity of Pulsatilla chinensis (Bunge) Regel saponins in human liver tumor 7402 cells
in vitro and in vivo. Phytomedicine. 2012;19(3–4):293–300. https://doi.org/10.1016/j.phymed.2011.08.066
15 Yoo HH, Lee SK, Lim SY, Kim Y, Kang MJ, Kim EJ, et al. LC-MS/MS method for determination of hederacolchiside E, a neuroactive saponin from Pulsatilla
koreana extract in rat plasma for pharmacokinetic study. J Pharm Biomed Anal. 2008;48(5):1425– 1429. https://doi.org/10.1016/j.jpba.2008.09.012
16 Liu JY, Guan YL, Zou LB, Gong YX, Hua HM, Xu YN, et al. Saponins with neuroprotective effects from the roots of Pulsatilla cernua. Molecules.
2012;17:5520– 5531. https://doi.org/10.3390/molecules17055520
17 Dai L, Wang H, Chen Y. The immune-enhancing effect of PcG-A-a glycoprotein isolated from dried root of Pulsatilla chinensis (Bunge) Regel. Chinese
Journal of Biochemical Pharmaceutics. 2000;21:230–231.
18 Seo JS, Yun JH, Baek IS, Leem YH, Kang HW, Cho HK, et al. Oriental medicine Jangwonhwan reduces Aβ(1–42) level and β-amyloid deposition in the
brain of TgAPPswe/PS1dE9 mouse model of Alzheimer disease. J Ethnopharmacol. 2010;128:206– 212. https://doi.org/10.1016/j.jep.2010.01.014
19 Li HB, Wong CC, Cheng KW, Chen F. Antioxidant properties in vitro and total phenolic contents in methanol extracts from medicinal plants. LWT – Food
Science and Technology. 2008;41:385–390. https://doi.org/10.1016/j.lwt.2007.03.011
20 Lee HS, Beon MS, Kim MK. Selective growth inhibitor toward human intestinal bacteria derived from Pulsatilla cernua root. J Agric Food Chem.
2001;49:4656–4661. https://doi.org/10.1021/jf010609z
21 Xu K, Shu Z, Xu QM, Liu YL, Li XR, Wang YL, et al. Cytotoxic activity of Pulsatilla chinensis saponins and their structure-activity relationship. J Asian Nat
Prod Res. 2013;15(6):680–686. https://doi.org/10.1080/10286020.2013.790901
22 Нельсон Л.С., Ши Р.Д., Балик М.Дж. Справочник по ядовитым и вредным растениям. Нью-Йорк, Нью-Йорк: Нью-Йоркский ботанический сад; 2007.
23 Винк М., ван Вик БЕ. Изменяющие сознание и ядовитые растения мира. Научно точное руководство по 1200 ядовитым и опьяняющим растениям.
Портленд, Орегон: Timber Press; 2008.
24 Вэнс Дж.К. Токсичные растения Миннесоты: кожная токсичность степного крокуса (Anemone patens L.). Миннесота, мед. 1982;65:149–151.
25 Тернер Н.Дж. Противовоспалительное и другое лекарственное применение растений семейства Ranunculaceae коренными народами Британской
Колумбии и соседних районов. J Этнофармакол. 1984; 11: 181-200.
26 Fowler, Alys. «Pulsatilla» Horticulture Week; Teddington. 20. ProQuest 225454561. 8. March 2005
27 Yarnell E. and Abascal K. Botanical Treatments for Depression: Part 2 – Herbal Corrections for Mood Imbalances. // Article in Alternative and Complementary
Therapies • June 2001 p.138-143
28 Vaughan, John Griffith; Patricia Ann Judd; David Bellamy (2003). The Oxford Book of Health Foods. Oxford University Press. p. 127
29 Encyclopedia of Chinese materia medica. Shanghai: Shanghai Science and Technology Press; 1977.
30 Всё о лекарственных растениях на ваших грядках // Под ред. Раделова С. Ю.. — СПб: ООО «СЗКЭО», 2010. — С. 214. — 224 с.
31 Encyclopedia of Chinese materia medica. Shanghai: Shanghai Science and Technology Press; 1977.
32 Laska G, Sienkiewicz A, Stocki M, Zjawiony JK, Sharma V, Bajguz A, et al. Phytochemical screening of Pulsatilla species and investigation of their biological
activities. Acta Soc Bot Pol. 2019;88(1):3613.
33 Zhang Y, Bao J, Wang K, Jia X, Zhang C, Huang B, et al. Pulsatilla saponin D inhibits autophagic flux and synergistically enhances the anticancer activity
of chemotherapeutic agents against HeLa cells. Am J Chin Med. 2015;43(8):1657–1670. https://doi.org/10.1142/S0192415X15500949
34 Zhang QW, Ye WC, Che CT, Zhao SX. Triterpene saponins from Pulsatilla cernua. Acta Pharmaceutica Sinica. 2000;35(10):756–759.
35 Xu HJ, Shi XW, Ji X, Du YF, Zhu H, Zhang LT. Qualitative and quantitative determination of nine main active constituents in Pulsatilla cernua by highperformance liquid chromatography coupled to electrospray ionization tandem mass spectrometry. J Sep Sci. 2011;34:308–316. https://doi.org/10.1002/
jssc.201000660
36 Goyal S, Kumar S. Anti-anxiety activity studies of various extracts of Pulsatilla nigricans Stoerck. International Journal of Pharmaceutical Sciences and
Drug Research. 2010;2(4):291–293.
37 Николова М., А. Асенов Поверхность флавоноид агликон у недавно изученных видов растений. Nat Prod RES. 2006;20:103-106. 3
38 Arcus M, Lilios G, Schröder V, Taralunga GH, Stoicescu RM, Dumitru IM. Natural compounds with benefits regarding the cardiovascular diseases. Journal
of Environmental Protection and Ecology. 2015;16(1):333–339.
39 Д.Н. Андросованың «Прострел желтеющий (Pulsatilla flavescens) в условиях природы и интродукции на территории Якутского ботанического сада»
Вестник КрасГАУ. 2015. №4
40 Данилова Н.С., Борисова С.З. Онтогенез Pulsatilla flavescens (Ranunculceae) в условиях интродукции в Центральной Якутии // Растительные
ресурсы. – 2010. – Т. 46, Вып. 2. – С. 13–17.
41 Кандидат медицинских наук Ивановна А.Т., Лекарственные растения Казахстана, занесенные в Красную книгу от 19 марта 2018.
42 “Pulsatilla”. Plants of the World Online. Royal Botanic Gardens, Kew. Retrieved 13 March 2022.
43 Meusel H., Jäger E., Weinert E. Vergleichende Chorologie der Zentraleuropäischen Flora. 1. Karten. Jena: G. Fischer Verl.; 1965.
44 Den virtuella foran – Naturhistoriska riksmuseet [Internet]. 1996 [cited 2017 Aug 1]. Available from: http://linnaeus.nrm.se/fora/di
45 Holub J., Procházka F. Red list of vascular plants of the Czech Republic – 2000. Preslia. 2000;72:187–230
46 Röder D., Kiehl K. Population structure and population dynamic of Pulsatilla patens (L.) Mill. in relation to vegetation characteristics. Flora. 2006;201:499–
507.
47 Gärdenfors U. Population viability analysis in the classifcation of threatened species: problems and potentials. Ecol Bull. 2000;48:181–190.
48 European Nature Information System. Species factsheet for Pulsatilla patens. 2005; Available from: https://eunis.eea.europa.eu/
49 Průša D., Eliáš MLP, Dítě D., Čačko L., Krása P., Podešva Z., et al. Chránené rastliny Českej a Slovenskej republiky. Brno: Computer Press; 2005.
50 Rassi P., Alanen A., Kanerva T., Mannerkoski I., editors. Te 2000 red list of Finnish species. Helsinki: Te II Committee for the Monitoring of Treatened Species
in Finland, the Ministry of the Environment; 2001.
51 Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 9 października 2014 r. w sprawie ochrony gatunkowej roślin. Journal of Laws of the Republic of Poland (Dziennik
Ustaw), 2014 Oct 9, Item 1409.
52 Носков Г.А. Красная книга природы Ленинградской области. Растения и грибы. Санкт-Петербург: Мир. 2000.
53 Султангазина Г.Ж., Куприянов А.Н., Боронникова С. В. и др. Редкие виды растений Северного Казахстана // монография – Костанай, 2020. – 260с.
54 Красная книга Республики Казахстан, 2-том (утвержден постановлением Правительства РК от 2 июня 2012 года № 734).
55 Pulsatilla в гомеопатии: показания к применению// Материалы статьи совместно с врачом-гомеопатом Галиевым Владимиром Алексеевичем и
медиа-агентством Е-Медика, 2010.
56 Dai L, Wang H, Chen Y. Te immune-enhancing efect of PcG-A-a glycoprotein isolated from dried root of Pulsatilla chinensis (Bunge) Regel. Chinese Journal
of Biochemical Pharmaceutics. 2000;21:230–231.
57 Chen Z, Guan Y, Zhou L, Xu Y, Yang M, Liu H. Preparation and characterization of colon-targeted particles of Pulsatilla chinensis saponins. Nat Prod
Commun. 2015;10(2):237–238.
58 Li LD, Li WC, Liu CW, Shi WJ, Gong PT, Li JH, et al. Giardia intestinalis: efects of Pulsatilla chinensis extracts on trophozoites. Parasitol Res.
2012;111(5):1929–1935. https://doi.org/10.1007/s00436-012-3035-2
59 Li WC, Shi WJ, Gu YF, Chen HL, Chen W, Zhang Y. Antibacterial efect of diferent extract of Pulsatilla chinensis (Bunge) Regel in vitro. Journal of Traditional
Chinese Veterinary Medicine. 2011;2:38–40.
60 Ma C. Treatment methods of traditional Chinese medicines against intestinal protozoan infections. In: Mehlhorn H, Zhongdao W, Ye B, editors. Treatment of
human parasitosis in traditional Chinese medicine. Berlin: Springer; 2014. p. 11–21. (Parasitology Research Monographs; vol 6). https://doi.org/10.1007/978-
3-642-39824-7_2
61 Bi YL, Wang B, Huang BH, Zhang WT, Zhang YH. Antifungal activity of botanical extracts against Botrytis cinerea and Alternaria solani. Agricultural Science
and Technology. 2011;12(6):862–864.
62 Chen YQ, Xu QM, Liu YL, Li XR, Yang SL, Zhuge HX. Laboratory evaluation of the molluscicidal activity of Pulsatilla chinensis (Bunge) Regel saponins
against the snail Oncomelania hupensis. Biomed Environ Sci. 2012;25(2):224–229. https://doi.org/10.3967/0895-3988.2012.02.015
63 Chinese Pharmacopoeia Commission. Pharmacopoeia of the People’s Republic of China. Beijing: People’s Medical Publishing House; 2005.
64 Kim Y, Kim SB, You YJ, Ahn BZ. Deoxypodophyllotoxin; the cytotoxic and antiangiogenic komponent from Pulsatilla koreana. Planta Med. 2002;68:268–
271. https://doi.org/10.1055/s-2002-23140
65 Cheon SA, Choi BK, Jeong CS, Li DW, Lee EB. Te anti-infammatory and analgesic actions of the fractions from Pulsatilla koreana root extract. Korean
Journal of Clinical Pharmacy. 2000;31(2):174–184.
66 Li W, Sun YN, Yan XY, Yang SY, Lee SJ, Byun HJ, et al. Isolation of nematicidal triterpenoid saponins from Pulsatilla koreana root and their activities against
Meloidogyne incognita. Molecules. 2013;18:5306–5316. © The Author(s) 2019 Published by Polish Botanical Society Acta Soc Bot Pol 88(1):3613 17 of 17
Łaska et al. / Biologically active secondary metabolites from Pulsatilla species https://doi.org/10.3390/molecules18055306
67 Chung SW, Chung CH, Lim SB, Kim JK, So EH. Te antimicrobial efect of Pulsatilla koreana extracts to oral micro-organism. Journal of the Korean Academy
of Periodontology. 2000;30(3):661. https://doi.org/10.5051/jkape.2000.30.3.661
68 Пульсатилла в гомеопатии: показания к применению/ Материалы статьи совместно с врачом-гомеопатом Галиевым Владимиром Алексеевичем
и медиа-агентством Е-Медика, 2010.
