Получена: 27.03.2023/ Принята: 04.12.2023/ Опубликована online: 29.12.2023
УДК 615.451.16
DOI 10.53511/PHARMKAZ.2024.37.69.039
Ш.Б. ТУРСЫНОВА 1, М.А. ЖУНУСОВА 1, Ё.С. КАРИЕВА 2, У.М.ДАТХАЕВ3
, А.Б. МҰҚАНОВА 3, Р.М. АБДУЛЛАБЕКОВА 1
1 «Қарағанды медицина университеті» КеАҚ, Қарағанды қ., 2 «Ташкент фармацевтік институты», Ташкент,
Өзбекстан, 3 «С.Ж. Асфендияров атындағы Қазақ Ұлттық медицина университеті» КеАҚ, Алматы қ.
DIPSACACEAE ТҰҚЫМДАСЫ SCABIOSA ТУЫСЫНА ЖАТАТЫН
ӨСІМДІКТЕРДЕН АЛЫНҒАН ДӘРІЛІК ҚҰРАЛДАРДЫҢ БИОЛОГИЯЛЫҚ
БЕЛСЕНДІЛІГІ, ҚАУІПСІЗДІГІ ЖӘНЕ МЕДИЦИНАДА ҚОЛДАНЫЛУЫ
Түйін: Дәрілік өсімідктер шикізаттары негізінде алынған препараттар Қазақстан Республикасы
фармацевтикалық нарығында кеңінен ұсынылған. Сондықтан жұмыстың мақсаты мұндай препараттардың, оның ішінде Dipsacaceae тұқымдасы Scabiosa туысына жататын өсімдіктерден алынған дәрілік құралдардың құрамындағы биологиялық белсенді заттардың күрделі кешенінің емдік тиімділігі, қауіпсіздігі және медицинада қолданылуына ғылыми негізделген мақалаларға шолу жасау. Мақалада Scabiosa туысының өсімдіктері Қазақстанда Алтайдан Солтүстік Тянь-Шаньға дейін және Орталық Қазақстан Керней ормандарының аумағында, Ұлытау, Бұйратау тауларында дақылды
– шөпті-бұталы қауымдастықтардың құрамына кіретініне, көбінесе шалғынды, далалы-шалғынды
аймақтарымен, өзен аңғарларымен және өзенаралық ойпаттармен шектесетіндігіне шолу жасалды. Ресми медицинада бұл тұқымдастық өсімдіктерінің шикізатынан алынған дәрілік құралдарының ревматизмде, асқазанның ойық жарасы мен қатерлі ісік ауруында, бауыр ауруларын емдеуде
қолданылатындығы және тұмау, тыныс алу жолдарының аурулары, яғни бронхит, демікпе сияқты
және тері ауруларын емдеуде тиімді әсер ететіндігі туралы мәліметтер жүйеленді. Dipsacaceae
тұқымдасы өсімдіктерінің кұрамындағы биологиялық белсенді заттар: сапониндер, алкалоидтар,
флавоноидтар, микроэлементтер, фенолдық гетероциклды қосылыстар, аминқышқылдары, көмірсулар, алмастырылмайтын майлы қышқылдар антиоксиданттық, антирадикалды, микробқа қарсы, цитотоксикалық қасиеттер көрсететіндігі талданды.
Түйінді сөздер: Dipsacaceae тұқымдасы, өсімдік, Scabiosa туысы, дәрілік құрал, биологиялық белсенділік, қауіпсіздік, медицинада қолданылуы.
ӘДЕБИЕТТЕР:
1. Pavlov N.V. The Flora of Kazakhstan. – Alma-Ata, 1956-1966. – Vol. 1-9. – 470 р.
2. Абдулина С.А. Список сосудистых растений Казахстана: Список сосудистых растений Казахстана / под ред. Р.В. Камелин. – Алматы: Изд-во.:
Ботаника және фитоинтродукция институты, 1998. – 187 с.
3. Иманбаева А., Туякова А., Сагындыкова М., Копбаева Г., Толембетова А. Опыт интродукции лекарственных растений природной флоры Мангистау
// Новые и нетрадиционные растения и перспективы их использования. – 2015. – №11. – С. 41-44
4. Крупенникова В.Г., Федосеева Г.М. Фитохимическое исследование скабиозы венечной // Cиб. мед. журн. – Иркутск, 2006. – Т. 62, № 4. – С. 65-67.
5. Ильина Л. П., Ендонова Г. Б. Анцупова Т. П.Сравнительное изучение химического состава лекарственных растений Западного Забайкалья //
научнотеоретический журнал «Вестник БГСХА им В.Р. Филиппова» -2011. № 3 (24), 134с.
6. Курбатский В.И. Флора Сибири: в 12 т. – Новосибирск: Наука, 1996. – Т. 12. – 144 с.
7. Zhao Y.M., Shi Y.P. Phytochemicals and biological activities of Dipsacus species // Chem. Biodivers. – 2011. – №8 (3) – Р. 414-430.
8. Patent CN104510914, A61K 36/8984, A61P 19/10, A61K 35/618. Traditional Chinese medicine composition for treating osteoporosis in middle-aged and
elder people / Zhang Xiaolei.; Application Number: 201310464111.3 Application Date: 02.10.2013, Publication Date: 15.04.2015. – 2 р.
9. Patent CN104491009, A61K 36/66, A61P 29/00, A61P 19/02, A61K 36/646, A61K 35/64. Use of traditional Chinese medicine composition in preparation of drug for treating rheumatoid arthritis / Applicants: Guangdong Juzhicheng Technology CO., LTD.; Inventors: Deng Fenggui, Application Number:
201410771915.2, Application Date: 16.12.2014, Publication Number: 104491009, Publication Date: 08.04.2015. – 2 р.
10. Pat. CN104491200А, A61P19 / 08, A61K36 / 85. External traditional Chinese medicine composition for treating lumbar disc herniation / Applicants: Niu
Guijun; Inventors: Niu Guijun, Application Number: CN 201410825686, Application Date: 28.12.2014, Publication Date: 08.04.2015. – 2 р
11. А.с. 1130348 СССР. Способ получения сапонина «Дипсакозид», обладающего гиполипидемической активностью / Н.К. Абубакиров, П.К. Алимбаева,
М.М. Мухамедзиев, Ю.М. Мамадов, Н.Г. Александров, С.Г. Нагай и З.З. Хакимов; опубл. 1984, Бюл. № 47. – 2 с.
12. Eisenman S.W., Zaurov D.E., Struwe L. Dipsacus dipsacoides (Kar. et Kir.) Botsch // Dipsacaceae. Medicinal Plants of Central Asia: Uzbekistan and
Kyrgyzstan. – Springer Science & Business Media, 2012. – 95 р. 13. Wagner H. et al (eds.). Radix Dipsaci —Xuduan. «Chromatographic Fingerprint Analysis
of Herbal Medicines». Evidence and Rational Based Research on Chinese Drugs, Springer Verlag Wien, Р. 677-689, 2011. URL: http://link.springer.com/cha
pter/10.1007%2F978-3-7091-0763-8_57 (дата обращения: 23.12.2015).
14. Christopoulou C., Graikou K. and Chinou I. Chemosystematic value of chemical constituents from Scabiosa hymettia (Dipsacaceae) // Chem. Biodivers.
– 2008. – Vol. 5. – Р. 318-323
15. Girre L. Connatre et Reconnatre Les Plantes Medicinales // Ouest France. – 1980. – №25 (7). – P. 332-334
16. Жунусова М.А., Абдуллабекова Р.М., Танагузова Б.М., Сарсенбекова А.Ж. Журавель И.А. Растения семейства Dipsacaceae – перспективные
источники отечественных лекарственных средств и препаратов// сб.мат.VIII межд. науч.-прак. конф.: Исследование различных направлений
современной науки. -2016. -С. 348-355
17. Dargaeva Т., Brutko L. Coumarins of the epigeal part of Scabiosa comosa //Chem. Nat. Compd. – 1976. – № 12 (14). – 471
18. Elhawary S.S., Eltantawy M.E., Sleem A.А., Abdallah H.М., Mohamed N.M. Investigation of phenolic content and biological activities of Scabiosa
atropurpurea L. // World Appl Sci J. – 2011. – №15 (3). – P. 311-317.
19. Quan Zheng , Kazuo Koike , Li-Kun Han , Hiromichi Okuda and Tamotsu Nikaido. New biologically active triterpenoid saponins from Scabiosa tschiliensis
// J. Nat. Prod. – 2004. – № 67 (4). – P. 604-613.
20. Malek Besbes Hlila, Habib Mosbah, Kawther Majouli. α-Glucosidase inhibition by Tunisian Scabiosa arenaria Forssk. extracts // Int. J. Biol. Macromol. –
2015. – № 77. – P. 383-389
21. Попов П.Л. Виды растений, применявшиеся при вирусных болезнях человека и животных: закономерности распределения в филогенетической
классификационной системе // Journal of Stress Physiology & Biochemistry. – 2008. – Т. 4, № 3. – С. 17-64
22. Ендонова Г.Б., Анцупова Т.П. Определение флавоноидов в видах Scabiosa L. из Забайкалья // Бутлеровские сообщения. – 2009. – Т. 18, № 7. –
С. 51-59
23. Муканова А.Б., Абдуллабекова Р.М., Датхаев У.М., Ибадуллаева Ғ.С. Бозсары қотырот шөбінің микротолқынды сығындысының антиоксиданттық
белсенділігі// International scientific journal «Global science and innovations 2020: Central Asia». Nur-sultan. Kazakhstan. August. -2020. –p. 86-89
24. Жунусова М.А., Кударинова А.К., Абдуллабекова Р.М. Антимикробная и противогрибковая активность CO2 экстрактов растений семейства
Dipsacaceae.Фармация Казахстана. 2017; 3: 23-25.
25. Турсынова Ш.Б., Абдуллабекова Р.М., Жунусова М.А. Исследование возможности применения углекислотного экстракта из травы scabiosa
ochroleuca L. в дерматологии// Актуальные проблемы современной науки: сборник тезисов научных трудов XХX Международной научно-практической
конференции (Санкт-Петербург–Астана–Киев–Вена, «30» мая 2018 года) / Международный научный центр, 2018. — 66-68 с.
26. Жунусова М.А. Фармацевтическая разработка лекарственных средств из растительного сырья Scabiosa ochroleuca L. и Scabiosa isetensis L//
Диссертация на соискание степени доктора философии (PhD по специальности «Технология фармацевтического производства». – Караганда. –
2019. – 173 с.
