DOI 10.53511/PHARMKAZ.2023.63.45.017
А.М. Мақсатова1,2, Г.С. Ахметова1, Қ.Ж. Пірәлиев1, У.М. Датхаев2, М.Т. Омырзаков3, А.Б. Джумагазиева4,Ж.А. Искакбаева4, Т.М. Сейлханов5
1«Ә.Б.Бектұров атындағы химия ғылымдары институты» АҚ, Алматы, Қазақстан
2 «С.Д.Асфендияров атындағы Қазақ ұлттық медицина университеті» КЕАҚ, Алматы, Қазақстан
3«GxPCompany» ЖШС, Алматы, Қазақстан
4 «Инфекцияға қарсы препараттар ғылыми орталығы» АҚ, Алматы, Қазақстан
5Ш.Уәлиханов атындағы Көкшетау мемлекеттік университеті, Казахстан
1-(2-ФЕНИЛЭТИЛ-)-ПИПЕРИДИН-4-ОН СПИРТТЕРІНІҢ КҮРДЕЛІ ЭФИРЛЕРІ
ҚАТАРЫНАН МИКРОБҚА ҚАРСЫ ПРЕПАРАТТАР ІЗДЕУ
Түйін: Көптеген дәрілерге төзімділікке ие инфекция қоздырғыштарына қарсы белсенді жаңа препараттарды алу қазіргі заманғы медицинаның өзекті мәселесіні туғызып отыр.
Жұмыстың мақсаты пиперидин қатарының жаңа туындыларының біріншілік фармакологиялық скринингін жүргізу, микробқа қарсы қасиеттерін анықтау, 1-(2-фенилэтил-)-пиперидин-4-он спирттерінің күрделі эфирлері қатарынан микробқа қарсы препараттарды іздеу және соның нәтижесінде
кез келген фармацевтикалық зерттеудің негізгі мақсаты болып табылатын – жаңа дәрілік затты алуға болады.
Нәтижелер және оны талқылау: изопропанолда 1-(2-фенилэтил)-4-оксопиперидинді натрий боргидридімен тотықсыздандыру арқылы сәйкес екіншілік спирт алынды, ары қарай м-фтор-бензоилхлорид және циклогексанкарбонилхлоридпен ацилдеу нәтижесінде күрделі эфирлердің гидрохлоридтері синтезделіп алынды. Фаворский әдісі бойынша абсолютті тетрагидрофуранда техникалық ұнтақ КОН қатысында N-фенэтил-пиперидин-4онның ацетиленмен әрекеттесуі 1-(2-фенилэтил)-4-
-этинил-4-гидроксипиперидиннің түзілуіне әкелді, п-фтор-, о-фтор-бензоилхлоридтермен ацилдеу
нәтижесінде сәйкесінше пара-, орто-фторбензой қышқылдарының күрделі эфирлері синтезделді.
1-(2-фенилэтил-)-пиперидин-4-он спирттерінің МА-5, МА-10 шифрлы күрделі эфирлерінің микробқа
қарсы белсенділігі зерттелді. МА-10 препараты S.aureus ATCC 6538-Р және E. coli ATCC 8739 мұражайлық сезімтал тест-штамдарына қатысты 500 мкг/мл минималды бактерицидтік концентрацияда микробқа қарсы белсенділік көрсетті. МА-5 препараты 1000 мкг/мл концентрацияда бактериостатикалық әсерге ие және тиімді. Салыстыру препараты – ампициллин антибиотигі осы
тест-штамға қатысты бактерицидтік әсерді 2000 мкг/мл концентрацияда көрсетті. МА-5 және
МА-10 үлгілерінің Candida albicans ATCC 10231 текті ашытқытипті саңырауқұлақтарға қатысты
микоцидтік концентрациясы, яғни тест-штамдардың өсуін тежейтін концентрациясы 1000 мкг/мл
құрады. МА-5 және МА-10 қосылыстарының зең саңырауқұлақтарына, A. brasiliensis ATCC 16404 мұражайлық тест-штамына қатысты фунгицидтік белсенділігі минималды фунгицидтік концентрацияны – 125 мкг/мл құрады. Салыстыру препараты нистатин антибиотигі де 31 мкг/мл концентрацияда фунгицидтік әсерге ие.
Түйінді сөздер: пиперидол, N-фенэтилпиперидин, күрделі эфирлер, циклогексанкарбонилхлорид, п-,
м-, о-фторбензоаттар, микробқа қарсы белсенділік.
ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ
1 Global Health Estimates 2016: Deaths by Cause, Age, Sex, by Country and by Region, 2000-2016. Geneva, World Health Organization; 2018. [Электронный
ресурс]. – Режим доступа: https://www.who.int/ru/news-room/fact-sheets/detail/the-top-10-causes-of-death
2 Боровик С.П. Устойчивость к антибиотикам: как это стало глобальной угрозой для общественного здоровья? [Электронный ресурс]. – Режим
доступа: http://www.umj.com.ua/article/79582/ustojchivost-k-antibiotikam-kak-eto-stalo-globalnoj-ugrozoj-dlya-obshhestvennogo-zdorovya
3 Transatlantic taskforce on antimicrobial resistance (TATFAR). [Электронный ресурс]. – Режим доступа: http://www.cdc.gov/drugresistance/tatfar/index.html
4 Tacconelli E., Carrara E., Savoldi A., Harbard S., Mendelson M. et al. Discovery, research, and development of new antibiotics: the WHO priority list of
antibiotic-resistant bacteria and tuberculosis // Lancet Infect. Dis. – 2018. – Vol. 18., No 3. – P. 318-327
5 Tackling drug-resistant infections globally: final report and recommendation. The review on antimicrobial resistance. – May, 2016. – 81 p.
6 P.M. Weintraub, J.S. Sabol, J.M. Kane, D.R. Borcherding. Recent advances in the synthesis of piperidones and piperidines // Tetrahedron. – 2003. – V. 59
– P.2953–2989. doi:10.1016/S0040-4020(03)00295-3
7 Пралиев К.Д., ЮВ.К. Синтетические методы функционализации С- и N-замещенных 4-оксопиперидинов. Новые фармакологически активные
соединения //Хим. журн. Казахстана – 2005. – №4. – С.186-207.
8 Pichkhadze G. M., Smagulova G.S., Kadyrova D.M., Praliev K.D. , Yu V. K. Local Anesthetic Activity of a Promising Piperidine Derivative (LAS-54) in
Combination with Epinephrine//Pharmaceutical Chemistry Journal December 2016, Volume 50, Issue 9, pp 600–602 DOI: 10.1007/s11094-016-1498-7. IF
0,461
9 Sharipov R. A., Sharapov K. S., Kemelbekov U. S. , Volynkin V. A, Yu V. K. The structure and pharmacological properties of the 4-acetoxy-1-(2-ethoxyethyl)-
4-phenylpiperidine inclusion complex with β-cyclodextrin //Journal of Inclusion Phenomena and Macrocyclic Chemistry, 2016. – 20 December. pp 1–8. DOI:
10.1007/s10847-016-0685-1. IF 1.253
10 Sadyrbayeva F.M., Akhmetova G.S., Praliyev K.D., Osman H., Korotetskaya N.V. New Anti-Infective Preparations of Naphthyloxypropargylpiperidine Series
//Eurasian Chemico-Technological Journal – 2017.- V. 19, №.2.- P. 183-190.
11 CLSI M100-S25. Performance Standards for Antimicrobial Susceptibility Testing / CLSI, 2015. – Vol. 35 – No 3. – 236 р.
12. CLSI M27-A2. Reference Method for Broth Dilution Antifungal Susceptibility Testing of Yeast. / CLSI, 2002. – Vol. 22 – No. 15. – 51 р.
